Nowatorska terapia jaskry – przełom w leczeniu i komforcie pacjentów

Czy nowatorskie terapie poprawią jakość leczenia jaskry?

Nowe rozwiązanie w leczeniu jaskry – podwójne działanie preparatu latanoprost bez konserwantów w formie emulsji kationowej wykazane w badaniu klinicznym fazy III przynosi korzyści pacjentom nie tylko w zakresie kontroli ciśnienia wewnątrzgałkowego, ale także poprawy stanu powierzchni oka.

Jaskra to grupa heterogennych schorzeń neurodegeneracyjnych charakteryzujących się apoptozą komórek zwojowych siatkówki, prowadzącą do postępującej i nieodwracalnej utraty pola widzenia. Głównym celem leczenia jaskry jest poprawa samopoczucia i jakości życia pacjenta poprzez minimalizację utraty widzenia. Terapia skupia się na obniżeniu ciśnienia wewnątrzgałkowego (IOP) – jedynego modyfikowalnego czynnika ryzyka – aby zapobiec dalszemu uszkodzeniu nerwu wzrokowego i zachować funkcje wzrokowe. Analogi prostaglandyn (PGA), takie jak latanoprost, są standardowym leczeniem pierwszego rzutu w jaskrze otwartego kąta (OAG).

Choroba powierzchni oka (OSD) występuje częściej u pacjentów z jaskrą niż w populacji ogólnej – dotyka 22-78% pacjentów z jaskrą w porównaniu z 5-30% w populacji ogólnej. OSD odnosi się do grupy schorzeń, które zaburzają prawidłowe funkcjonowanie powierzchni oka i homeostazę filmu łzowego. Objawy kliniczne OSD obejmują niewystarczającą ilość łez, niestabilny film łzowy oraz uszkodzenie nabłonka powierzchni oka. Pacjenci zgłaszają podrażnienie, pieczenie, suchość, uczucie ciała obcego, zmęczenie, światłowstręt i wahania ostrości widzenia.

Patogeneza OSD u pacjentów z jaskrą jest prawdopodobnie związana z przewlekłym stanem zapalnym, który może być spowodowany samą jaskrą lub pogorszony przez miejscowe leki przeciwjaskrowe. Objawy OSD mogą prowadzić do braku przestrzegania zaleceń terapeutycznych, a OSD może zmniejszać skuteczność leków obniżających IOP.

Skuteczne zarządzanie zdrowiem powierzchni oka jest ważne dla pacjentów z jaskrą i może poprawić wyniki leczenia jaskry oraz jakość życia. Leczenie OSD może obejmować sztuczne łzy i środki przeciwzapalne, ale podejścia te nie rozwiązują podstawowych przyczyn OSD i zwiększają złożoność leczenia, co może dodatkowo zmniejszyć przestrzeganie zaleceń terapeutycznych. “Istnieje niezaspokojona potrzeba stosowania kropli przeciwjaskrowych, które uwzględniają stan powierzchni oka, wykraczając poza same formuły bez konserwantów” – podkreślają badacze.

Jak nowoczesne emulsje kationowe zmieniają standardy terapii?

Emulsje kationowe to formulacje typu olej-w-wodzie, które naśladują zdrowy film łzowy i promują zdrowe środowisko powierzchni oka, wykazując kliniczną skuteczność w poprawie stanu powierzchni oka. Formulacje emulsji kationowych są skutecznymi systemami dostarczania leków ze względu na ich dodatni ładunek oddziałujący z ujemnie naładowaną powierzchnią oka. To sprzyja rozprzestrzenianiu się i przywieraniu formulacji na powierzchni oka. Preparat latanoprost bez konserwantów w formie emulsji kationowej to formulacja latanoprostu 0,005% w postaci emulsji kationowej. Dane przedkliniczne wskazują na skuteczne dostarczanie latanoprostu do tkanek ocznych, obniżanie IOP i przywracanie prawidłowego funkcjonowania filmu łzowego.

Aby ocenić skuteczność i bezpieczeństwo preparatu latanoprost bez konserwantów w formie emulsji kationowej, przeprowadzono randomizowane badanie fazy III. Badanie miało na celu porównanie skuteczności obniżania IOP oraz wpływu na stan powierzchni oka w porównaniu z tradycyjnym preparatem latanoprostu zawierającym konserwanty u pacjentów z jaskrą otwartego kąta lub nadciśnieniem ocznym.

Badanie było wieloośrodkowe, przeprowadzone w 47 ośrodkach w 13 krajach, w tym w Austrii, Belgii, Estonii, Finlandii, Francji, Niemczech, Włoszech, Łotwie, Polsce, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii, Rosji i Korei Południowej. Zakwalifikowano do niego pacjentów z OAG lub OHT w wieku ≥18 lat, stosujących monoterapię w leczeniu jaskry, ze stabilnym polem widzenia (6 miesięcy) oraz IOP po okresie wypłukania poprzedniego leku wynoszącym ≥22 mmHg (≥1 oko) i ≤32 mmHg w każdym oku. Z badania wykluczono pacjentów stosujących leczenie skojarzone, z nieprawidłowościami rogówki, znaczną utratą pola widzenia, zmianami neuropatii nerwu wzrokowego, ciężkim zapaleniem powiek i/lub dysfunkcją gruczołów Meiboma, zakażeniem oka lub ciężką postacią zespołu suchego oka.

Po okresie wypłukania poprzedniego leku (trwającym od 5 dni do 4 tygodni w zależności od stosowanego wcześniej preparatu obniżającego IOP), pacjenci zostali losowo przydzieleni w stosunku 1:1 do grupy otrzymującej preparat latanoprost bez konserwantów w formie emulsji kationowej (preparat Catiolanze® firmy Santen Oy) lub tradycyjny preparat latanoprostu z konserwantami (preparat Xalatan® firmy Pfizer). Oba leki były podawane raz dziennie o godzinie 21:00. W fazie wypłukania pacjenci otrzymywali brynzolamid dwa razy dziennie; podawanie brynzolamidu przerwano 5 dni przed randomizacją.

Czy dane kliniczne przekonują o skuteczności preparatu?

Pierwszorzędowym punktem końcowym była zmiana IOP w szczytowym (9:00 ±1h) i minimalnym (16:00 ±1h) momencie w 12. tygodniu leczenia. Margines non-inferiority wynosił ≤1,5 mmHg dla 95% przedziału ufności (CI) dla różnicy między grupami. Kluczowymi drugorzędowymi punktami końcowymi były zmiany w wynikach barwienia rogówki fluoresceina (CFS) oraz w nasileniu objawów OSD w 12. tygodniu leczenia.

Do badania zrandomizowano 386 pacjentów, którzy otrzymali co najmniej jedną dawkę badanego leku. Średni wiek pacjentów wynosił 63,1 lat, a 61,5% stanowiły kobiety. Średnie wyjściowe IOP wynosiło 24,1 mmHg. Co ważne, już na początku badania 45,3% pacjentów miało wynik CFS ≥1, 67,5% miało czas przerwania filmu łzowego (TFBUT) ≤10 s, a 55,5% zgłaszało objawy OSD. Potwierdza to, że nawet u pacjentów stosujących monoterapię, OSD może być obecne i wymaga odpowiedniej oceny i leczenia.

Wyniki badania wykazały, że w 12. tygodniu leczenia preparat latanoprost bez konserwantów w formie emulsji kationowej spełnił kryteria nie mniejszej skuteczności w porównaniu z tradycyjnym preparatem latanoprostu z konserwantami w zakresie obniżania IOP. W grupie otrzymującej preparat bez konserwantów średnia zmiana IOP w szczytowym pomiarze wyniosła -8,8 mmHg, a w pomiarze minimalnym -8,6 mmHg. W grupie otrzymującej preparat z konserwantami odpowiednie wartości wynosiły -8,2 mmHg i -8,1 mmHg. Różnica między grupami na korzyść preparatu bez konserwantów wyniosła -0,6 mmHg w pomiarze szczytowym (nominalne p=0,023) i -0,5 mmHg w pomiarze minimalnym (nominalne p=0,080).

Analiza wrażliwości przeprowadzona na populacji zgodnej z protokołem była zgodna z główną analizą, spełniając kryterium non-inferiority dla pomiarów szczytowych i minimalnych. Górna granica jednostronnego 95% CI wynosiła ≤1,5 mmHg w obu punktach czasowych w 12. tygodniu. Różnica w średnich LS (dwustronny 95% CI) między preparatem latanoprost bez konserwantów a preparatem z konserwantami wynosiła -0,6 (95% CI -1,1 do -0,0) w pomiarze szczytowym i -0,4 (95% CI -0,9 do 0,1) w pomiarze minimalnym.

Co ciekawe, w 12. tygodniu leczenia w grupie otrzymującej preparat bez konserwantów więcej pacjentów osiągnęło redukcję IOP o ≥30% w pomiarze szczytowym (74,5% vs 64,0%, nominalne p=0,028) oraz IOP ≤18 mmHg w pomiarze minimalnym (87,6% vs 79,3%, nominalne p=0,029) w porównaniu z grupą otrzymującą preparat z konserwantami. “Chociaż znaczenie kliniczne różnicy w leczeniu wynoszącej <1 mmHg wymaga jeszcze potwierdzenia, badania sugerują, że ryzyko progresji jaskry może zmniejszyć się o 10% z każdym 1 mmHg obniżenia IOP” – zaznaczają autorzy badania.

Post-hoc analizy w 12. tygodniu wykazały, że średnia dobowa redukcja IOP (SE) była liczbowo większa przy stosowaniu preparatu latanoprost bez konserwantów (-8,7 [0,2] mmHg) w porównaniu z preparatem z konserwantami (-8,1 [0,3] mmHg), a różnica między grupami wynosząca -0,5 (0,3) mmHg przemawiała na korzyść preparatu bez konserwantów (nominalne p=0,037). W 12. tygodniu w pomiarze szczytowym odsetek pacjentów ze zmniejszeniem IOP o 20% i 25% był podobny w obu grupach.

W zakresie poprawy stanu powierzchni oka, preparat latanoprost bez konserwantów w formie emulsji kationowej wykazał statystycznie istotną przewagę w redukcji objawów OSD. U pacjentów z wyjściowym wynikiem CFS ≥1, średnia poprawa wyniku CFS w 12. tygodniu leczenia była większa w grupie otrzymującej preparat bez konserwantów (zmiana z 1,4 do 0,8) w porównaniu z grupą otrzymującą preparat z konserwantami (zmiana z 1,3 do 1,1), z różnicą między grupami wynoszącą -0,3 (p=0,001).

Również w zakresie objawów OSD zaobserwowano trend na korzyść preparatu bez konserwantów, choć różnica nie osiągnęła istotności statystycznej (p=0,090). Średni wynik objawów OSD zmniejszył się z 0,7 do 0,4 w grupie otrzymującej preparat bez konserwantów i z 0,7 do 0,5 w grupie otrzymującej preparat z konserwantami. Poprawa wyniku objawów OSD w grupie otrzymującej preparat z konserwantami w 12. tygodniu w porównaniu z 4. tygodniem mogła być spowodowana zmiennością w ocenie nasilenia objawów OSD.

Co istotne, pacjenci byli bardziej zadowoleni z leczenia preparatem bez konserwantów – 98,4% pacjentów oceniło leczenie jako “satysfakcjonujące” lub “bardzo satysfakcjonujące” (w tym 52,4% jako “bardzo satysfakcjonujące”), w porównaniu z 90,5% pacjentów w grupie otrzymującej preparat z konserwantami (w tym 36,3% jako “bardzo satysfakcjonujące”; nominalne p<0,001). Inne drugorzędowe punkty końcowe (TFBUT, przekrwienie spojówek i badanie w lampie szczelinowej) były ogólnie podobne w obu grupach.

W zakresie bezpieczeństwa, odsetek pacjentów z jakimkolwiek działaniem niepożądanym był niższy w grupie otrzymującej preparat bez konserwantów (18,1%) w porównaniu z grupą otrzymującą preparat z konserwantami (21,8%). Odsetek działań niepożądanych związanych z leczeniem był również niższy w grupie otrzymującej preparat bez konserwantów (5,7% vs 10,9%). Najczęstszymi działaniami niepożądanymi związanymi z leczeniem były przekrwienie gałki ocznej i przekrwienie spojówek, które występowały rzadziej w grupie otrzymującej preparat bez konserwantów (odpowiednio 1,6% i 1,0%) niż w grupie otrzymującej preparat z konserwantami (odpowiednio 2,6% i 1,6%). Ciężkie działania niepożądane wystąpiły u jednego pacjenta w grupie otrzymującej preparat bez konserwantów i u dwóch pacjentów w grupie otrzymującej preparat z konserwantami, ale żadne z nich nie zostało uznane za związane z leczeniem. Odnotowano trzy przypadki przerwania leczenia z powodu działań niepożądanych. Jeden pacjent w grupie otrzymującej preparat bez konserwantów zmarł z powodu ostrej niewydolności serca, którą badacz uznał za niezwiązaną z badanym lekiem.

Jakie implikacje dla codziennej praktyki okulistycznej?

Jakie praktyczne wnioski dla lekarzy płyną z tego badania? Przede wszystkim, wyniki potwierdzają podwójną korzyść ze stosowania preparatu latanoprost bez konserwantów w formie emulsji kationowej – porównywalną skuteczność w obniżaniu IOP oraz poprawę stanu powierzchni oka. Czy może to wpłynąć na praktykę kliniczną w leczeniu jaskry? Kilka badań wykazało związek między poprawą stanu powierzchni oka a lepszą kontrolą IOP. Przykładowo, w badaniu 10 pacjentów z jaskrą otwartego kąta i objawami OSD, którzy przeszli na leki przeciwjaskrowe bez konserwantów, zaobserwowano poprawę stanu powierzchni oka u wszystkich pacjentów oraz znaczące obniżenie średniego IOP z 23,8 mmHg do 15,2 mmHg (-36,2%; p<0,001).

Poprawa stanu powierzchni oka może również przyczynić się do lepszego przestrzegania zaleceń terapeutycznych przez pacjentów. Dyskomfort spowodowany OSD może prowadzić do braku przestrzegania zaleceń dotyczących stosowania leków przeciwjaskrowych, co z kolei może prowadzić do progresji choroby. Satysfakcja pacjenta ma istotny pozytywny wpływ na przestrzeganie zaleceń terapeutycznych.

Czy możemy zatem uznać preparat latanoprost bez konserwantów w formie emulsji kationowej za wartościowe uzupełnienie arsenału terapeutycznego w leczeniu jaskry? Zdecydowanie tak. Jak podsumowują autorzy badania: “To badanie fazy III potwierdza podwójną korzyść ze stosowania preparatu latanoprost bez konserwantów w formie emulsji kationowej – porównywalną skuteczność w obniżaniu IOP oraz poprawę stanu powierzchni oka. Preparat ten stanowi innowacyjną ewolucję monoterapii latanoprostem i wartościowe uzupełnienie arsenału terapeutycznego w leczeniu jaskry.”

Dla lekarzy okulistów wyniki te oznaczają, że przy wyborze leczenia jaskry warto rozważyć nie tylko skuteczność w obniżaniu IOP, ale także wpływ na stan powierzchni oka, co może przełożyć się na lepsze długoterminowe wyniki leczenia i jakość życia pacjentów. Czy ocena stanu powierzchni oka powinna być zatem standardowym elementem oceny pacjentów z jaskrą? Wydaje się, że tak, zwłaszcza że nawet u pacjentów stosujących monoterapię OSD może być obecne i wymagać odpowiedniego leczenia.

Podsumowanie

Badanie kliniczne fazy III wykazało skuteczność nowego preparatu latanoprost bez konserwantów w formie emulsji kationowej w leczeniu jaskry. Preparat charakteryzuje się podwójnym działaniem: skutecznie obniża ciśnienie wewnątrzgałkowe (IOP) oraz poprawia stan powierzchni oka. W porównaniu z tradycyjnym preparatem z konserwantami, nowa formuła wykazała nie tylko porównywalną skuteczność w redukcji IOP, ale także statystycznie istotną przewagę w zmniejszaniu objawów choroby powierzchni oka (OSD). Pacjenci stosujący nowy preparat zgłaszali wyższy poziom satysfakcji z leczenia, a odsetek działań niepożądanych był niższy. Wyniki badania sugerują, że preparat może stanowić wartościowe uzupełnienie arsenału terapeutycznego w leczeniu jaskry, oferując lepsze długoterminowe rezultaty i wyższą jakość życia pacjentów.